III.5
Precedente
Successivo
(Messina) 1178, maggio, XI ind.
[cc. 37v B-38v A]
Orig.: Mancante.
Cop.: Bibl. del Seminario Arcivescovile di Monreale, ms. XX.E.8; Palermo, Bibl. Centr. della Regione Siciliana, Liber Pandectarum, ms. F.M. 14, f. 109 (sunto); copia cartacea del sec. XVIII nr. Balsamo 100.
Ed.: Del Giudice M., Descrizione del tempio e monasterio di S. Maria Nuova di Monreale. Vite dei suoi Arcivescovi, Abbati e Signori col Sommario dei Privilegi, della detta Santa Chiesa di Giovan Luigi Lello. Ristampata ad opera del padre Don Michele Del Giudice priore cassinese, Palermo 1702, p. 77;
Radice B., Il casale e l'Abbazia di Santa Maria di Maniace. Appunti Storici, in Archivio Storico Siciliano, 33 (1909), pp. 1-105:81-84.
Reg.:
Lello G.L., Historia della Chiesa di Monreale, Palermo 1702, n. 17;
Garufi C.A., Catalogo illustrato del Tabulario di Santa Maria Nuova in Monreale, in Documenti per servire alla Storia di Sicilia pubblicati a cura della Società Siciliana per la Storia Patria, XIX, Palermo 1902, n. 23, pp. 12-13.
Regesto:
Nicola, arcivescovo di Messina, concede a Timoteo, abate del monastero di Santa Maria di Maniace, e ai suoi successori, su istanza della regina Margherita, i diritti episcopali su tutte le chiese soggette al monastero nella diocesi di Messina, a condizione che l’arcivescovo riceva due pezzi di pane e due iustae di vino quando si rechi in visita all’abbazia. Concede inoltre a Maniace 26 chiese, ovvero:
a Maniace, San Paolo dell’Ospedale di Sciara, San Pietro di Misuraca, San Giovanni, San Nicola di Sciara, San Leone e tutte le chiese site in quel borgo, Santa Venere e tute le chiese site in quel casale, le chiese del casale del Corvo, le chiese di Rotolo;
San Giuliano di Roccella;
Santa Maria nelle Vigne;
San Giovanni in Oliviero;
San Leone;
San Michele;
San Nicolò di Alafico e Tortorici;
Santa Caterina;
a San Marco, la chiesa nuova di Santa Maria, San Marco;
a Militello, San Costantino, San Giovanni, San Nicolò, Santa Maria alla quale concede in perpetuo tutte le decime di Militello;
a San Filadelfo (oggi San Fratello), San Bartolomeo, San Teodoro, San Giacomo dell’Ospedale vicino al mare;
a Caronia, San Nicolò, Santa Maria;
a Messina, Sant’Agata del Faro.
Concede inoltre all’abbazia la possibilità di edificare chiese a Messina e Taormina, e nel loro territorio.(1)
Tenor privilegii Nicolay Messanensis archiepiscopi, in quo concedit abbati Maniacii ad instanciam regine Margarite cum omni iure episcopali, omnes ecclesias monasterii Maniacii, nominando eas quas tunc temporis dictum monasterium habebat, et tam illas quam omnes alias quas habere voluerit et construere potuerit in futurum in dyocesi Messane habeat perpetuo liberas et || absolutas ab omni subiectione ecclesie Messanensis, dictus tamen archiepiscopus retinet sibi in hoc privilegio, quod transeundo per maritimam Caronie habere debeat duos panes et vini iustas duas, et si transierit per montanam per Maniacium totidem ei dentur semel in anno tantum, licet ex precedentibus privilegiis manifeste appareat, quod a datione predictorum panis et vini predicta Maniacensis ecclesia sit penitus absoluta(a).
In nomine dei eterni et salvatoris nostri Iesu Christi. Amen.
Anno incarnationis eiusdem M°C°LXXVIII°, mense madii, indictione XIa.
Nicolaus Dei gratia primus Messanensis archiepiscopus,
Thimotheo venerabili abbati monasterii Sancte Marie de Maniacio, domine Margarite gloriose regine et successoribus eius.
In perpetuum.
Quamvis sancta Catholica mater Ecclesia ad omne opus, quod pia sit intencione clementer debeat aspirare ad ipsius tamen laudem et gloriam spectare videtur, si pias peticiones et iustas preces et vota nobilium et excellencium personarum earumque presertim quarum patrociniis fovetur et regitur, benigna suscipit aure et eis in sancto proposito gratanter auxiliatur;
cupientes itaque vestris satisfacere desideriis, domina Margarita(b) gloriosa regina, cum vestra postularet clemencia ut, de hiis, que in dyocesi nostra consistunt, aliquas ecclesias Thimotheo venerabili abbati monasterii vestri Sancte Marie de Maniacio et successoribus eius concederemus et ut liceret celsitudini vestre et predicto abbati et successoribus eius pro velle et beneplacito eorum, in tota diocesi nostra ecclesias libere fabricare, que obedienciales essent eiusdem monasterii peticione, quam parvitati nostre porrigere(c) voluistis, devote suscipimus et eam benigno sumus favore prosequuti presenti privilegio inserentes, et partim nominatim subtitulantes ecclesias, que ipsi abbati et successoribus eius de munificencia sancte Messanensis ecclesie largiuntur, scilicet in Maniacio ecclesiam Sancti Pauli de Hospitali de Xara, ecclesiam Sancti Petri in loco qui dicitur Messuriachia, ecclesiam Sancti Iohannis, ecclesiam Sancti Nicolay de Xara, ecclesiam Sancti Leonis et omnes ecclesias que sunt in eodem burgo, ecclesiam Sancte Parasceven et tam omnes ecclesias que in eodem casali constructe permanent, quam et omnes ecclesias casalis de Corvo nostro dominio pertinentes, et ecclesias Rotuli, sicut ad presens constructe permanent et cetero poterunt in perdictis(d), auxiliante Domino, construi et fundari; concedimus etiam ecclesiam Sancti Iuliani in Rochella, ecclesiam Sancte Marie que est in veneis, ecclesiam Sancti Iohannis in Oliverio, ecclesiam Sancti Leonis, ecclesiam Sancti Michaelis. Concedimus eciam ecclesiam Sancti Nicolay de Alafico in Turturicio, ecclesiam Sancte Catherine, ecclesiam Sancti Nicolay de Castanea; in Sancto Marco, ecclesiam novam Sancte Marie, ecclesiam Sancte Parasceven; in Militello, ecclesiam Sancti Constantini, ecclesiam Sancti Iohannis, ecclesiam Sancti Nicolay, ecclesiam Sancte Marie, cuy totam decimam ipsius Militelli in perpetuum concedimus. In Sancto Philadelfo, ecclesiam Sancti Bartholomey, ecclesiam Sancti Theodori, ecclesiam Sancti Iacobi de Hospitali iuxta mare; in Caronia ecclesiam Sancti Nicolay, ecclesiam Sancte Marie; in Messana, ecclesiam Sancte Agathe de Faro liberam vel cum(e) | Messane fuerimus meliorem ea, si potuerimus dare, concedimus, quod si, vel in urbe Messana vel in tenimento eius memorato abbati vel successoribus eius placuerit ecclesiam fabricare, libere eam illis construere concedimus et aliam similiter apud Thauromenum vel tenimentum eius; has itaque, ecclesias ipsi abbati et successoribus eius liberis et absolutis in perpetuum concedimus. Statuentes ut, non liceat nobis aut successoribus nostris aliquod gravamen ecclesiis ipsius inferre vel eas aliquo modo infestare, de quibus omnibus nobis et nostris successoribus, ab eodem abbate et successoribus eius tamen pro recognitione(f) istud reservamus exibendum, dum transierimus per maritimam semel in anno apud Caroniam panes duos et vini iustas duas; si autem transierimus per montanam apud Maniacium totidem habeamus. Concedimus etiam dicioni(g) vestre et prenominato abbati eiusque successoribus quandocumque et ubicumque voluerint per totam dyocesim nostram ecclesias libere fabricare, et predicto monasterio oblatas suscipere. Statuentes a modo in antea omni futuro tempore iamdictas ecclesias tam presentes quam futuras cum omnibus pertinenciis, tenimentis et possessionibus suis, quas in presenciarum possident vel in parrochia(h) vel in diocesi(i) nostra in futurum, Deo propicio, poterint adipisci ab omni debito et exactione Messanensis ecclesie liberas, quietas et absolutas penitus permanere, salva tamen recognitione(j) panis et vini nobis et nostris(k) successoribus reservata. Nec liceat nobis vel successoribus nostris aut Messanensis ecclesie aliquo titulo esigere(l) vel capere de rebus ipsarum ecclesiarum vel hominum aut tenimentorum earum, que in parrochia vel dyocesi nostra tenuerit, et si forte per easdem(m) ecclesias vel loca earum nos vel successores nostros aliquando transitum habere contigerit non liceat nobis vel successoribus nostris ab ipsis ecclesiis vel hominibus aut tenimentis eius, vitum vel quelibet stipendia per nos vel auctoritate nostra aut ex debito aliquo querere vel capere aliquatenus, preter recognictionem(n) predictam, nisi abbas vel fratres eius de volunptate propria et liberalitate aliquid nobis voluerint exibere prefatam vero recognitionem(o), si transierimus semel in anno in eundo et reundo in prenominatis locis habere debemus.
Ad huius autem constitutionis et concessionis nostre memoriam et inviolabilem(p) firmamentum presens privilegium per manus Achillis canonici Petralie scribi, et bulla plumbea tipario Messanensis ecclesie impressa insigniri nostrorum confratrum canonicorum testimonio fecimus roborari.
Si quis autem hanc nostram concessionem vel donationem temerarius presumpserit irritare, auctoritate Dei omnipotentis et beate Marie semper virginis et beati Nicolay confessoris patronum nostrorum et nostra, perpetui anathematis gladio feriatur, nisi satisfererit Maniacensi ecclesie de commissis. Anno, mense et indictione suprascriptis.
† Ego Nicolaus predictus primus Messanensis archiepiscopus supradicta confirmo et concedo.
† Ego Aymus Messanensis preceptor predicta(q) confirmo.
† Ego Godefridus Messanensis archidiaconus supradicta confirmo(r).||
† Ego Petrus ecclesie Messanensis cantor testis sum et predicta confirmo.
† Ego Gaufredus ecclesie Messanensis canonicus predicta confirmo.
† Ego Philippus canonicus Messanensis predicta confirmo.
† Ego Michael Messanensis canonicus concedo et confirmo.
† Ego Willelmus de Sancto Iuliano Messanensis ecclesie canonicus testis sum.
† Ego Willelmus cantor Squillacii, canonicus Messanensis testis sum.
† Ego Nicolaus Messanensis canonicus predicta confirmo.
† Ego Dominicus canonicus Petralie predicta confirmo.
Note:
(a) -luta scritto nel margine destro del rigo successivo, invadendo parzialmente lo spazio dell'Invocatio.
(b) -ta aggiunto nell'interlineo.
(c) La -e finale corretta su precedente lettera.
(d) Così nel cod., s'intenda: predictis.
(e) Nel codice cum cum.
(f) Ma reg(n)itio(n)e nel codice.
(g) La -i finale corretta su precedente e.
(h) Nel cod., la -m finale depennata con tratto di penna verticale.
(i) Nel cod., la -m finale depennata con tratto di penna verticale.
(j) -co- aggiunto nell'interlineo.
(k) Corretto su precedente n(o)b(is).
(l) Nel cod. la -s- corretta su precedente g.
(m) La -s- corretta su precedente lettera.
(n) La prima -c- corretta su precedente lettera.
(o) Ma reg(n)itio(n)em nel codice.
(p) Nel codice i(n)violable(m).
(q) La -a corretta su precedente lettera.
(r) Nel cod., sup(r)ad(i)c(t)a confirmo scritto nel margine destro, oltre la colonna e il rigo finale.
(1) Per la precedente cessione dei diritti vescovili su Maniace da parte della diocesi di Messina, in favore di Santa Maria Nova, cfr. il documento del 1 marzo 1174 (III.3). La donazione dei diritti episcopali è confermata da Lucio III con due privilegi: uno datato 5 febbraio 1182 (II.5) e uno del 16 novembre 1184 (II.7), e rinnovata da Clemente III il 28 ottobre 1188 (II.17) e da Innocenzo III il 27 aprile 1198 (II.20).